Çin’de Salgın: Wuhan Virüsü ve Piyasalara Etkileri

2020 yılının ilk gününden itibaren dünya gündemini meşgul eden ve geçtiğimiz hafta şiddeti artan bir haber var : Çin’de salgın. Çin’de başlayan Wuhan ya da koronavirüs salgını dünyayı tedirgin etmeye devam ediyor.

Konu sağlık olunca her canlıyı etkiliyor ve araştırılması gerekiyor ancak bizler piyasa yorumcuları olarak Çin’de salgın haberini ilgi alanımızı terk etmeden sizlere izah etmeye çalışacağız. Tabii temel bazı bilgileri de vermek niyetindeyiz.

Başlayalım.

Salgın Nedir?

ABD Hastalık Kontrol ve Korunma Merkezi (Centers for Disease Control and Prevention, kısaca CDC) tarafından salgınlar; pandemi (küresel salgın), epidemi (yerel salgın) ve outbreak (salgın başlangıcı) olarak 3’e ayrılıyor.

Epidemi, belirli bir bölgede bir hastalığın beklenenden daha fazla görülmesi, outbreak salgının daha sınırlı bir alanda olmasına verilen ad. Pandemi ise hastalığın, dünya çapında birkaç ülkeyi ve kıtayı etkilemesi sonucu görülen salgına verilen isim. Türkçede hepsinin bir karşılığı var: salgın.

İnsanlık, son 50 yıl içinde bilimi ve bilimin ürünü olan teknolojiyi kullanarak sayısız alanda köklü değişiklikler ve gelişmelere imza attı, bir konu hariç: Salgınlarla mücadele.

Nitekim Bill Gates’in, 27 Nisan 2018’de “Viral Salgınlar: İnovasyon vs. Doğa” seminerinde dile getirdiği önemli bir konu var: “Dünyanın pek fazla ilerleme kaydetmediği bir alan var: salgınlara hazırlık”.

Virüs Nedir?

Ortaokul test kitabında yazan şu ibareyi unutamıyorum: “Virüsler cansızdırlar, ancak bir organizmanın bünyesine yerleştiklerinde canlanırlar.”

Öyle bir şey düşünün ki zaman zaman ölü, ama duruma göre canlanabiliyor. İnanılmaz!

Hakikaten genel geçer başka bir tanımı yok ama diğer organizmalardan önemli farkları var; örneğin bakteriler gibi kendi kendine çoğalmıyor, içine girdiği hücreleri ve enzimleri kullanarak kendine benzetiyorlar. Işık mikroskobunda görülemeyecek kadar küçükler ve antibiyotiklerden etkilenmiyorlar.

Koronavirüs nedir?

Corona, İspanyolca taç demektir. Virüs adını, elektron mikroskobu kullanılarak görüntülendiğinde bir taç veya güneş tacına benzeyen şeklinden alır.

Dış yüzeydeki taç şeklini andıran çıkıntılar

Bu virüs türü, genel olarak memeliler arasında yaygın olan ve yetişkin insanlarda görülen soğuk algınlığının önemli bir kısmının ana sebebi; örneğin grip de bir corona virüs. Ancak geçtiğimiz yıllarda dünyanın başına bela olan SARS ve MERS gibi hem üst hem de alt solunum yollarını enfekte edebilen ölümcül virüsler de corona ailesinden.

SARS virüsü (Şiddetli akut solunum sendromu), yine Çin’de 2002 yılında ortaya çıkmış, salgından etkilenen 8 bin 98 kişiden 774’ünün ölümüne yol açmıştı. Öldürme, yani mortalite oranı yüzde 10 idi. 5 kitaya ve 30 ülkeye yayılmıştı.

Benzer bir virüs olan ve 2012’de Lübnan’da başlayan MERS (Orta Doğu solunum sendromu) salgınında ise her 10 kişiden 4’ü ölmüştü.

2019-nCoV / Wuhan Virüsü

Adının açıklaması ortaya çıktığı yıl olan 2019 ve yeni (new) bir tür Corona Virüs olması. Yapılan ilk incelemeler, 2019-nCoV takma isimli virüsün genomunun en az %70 oranında SARS virüsü ile aynı olduğunu gösteriyor.

Çin’de salgın sonucu hazırlanan raporlar, hastaneye kaldırılan ilk hasta grubunun çoğunun, işlenmiş et ve tüketilebilir kümes hayvanları, eşek, koyun, domuz, deve, tilki, porsuk, bambu sıçanı, kirpi ve sürüngenler gibi canlıların satıldığı yerel bir deniz ürünleri toptancı pazarında işçi veya müşteriler olduğunu gösteriyor.

Öte yandan, 2019-nCoV’nin piyasadaki bir hayvandan bulaştığı hipotezi, Journal of Medical Virology‘de yayımlanan yeni bir araştırma ile de güçlü bir şekilde destekleniyor. Şu an adaylar, yarasalar ya da yarasaları tüketen yılanlar. Ancak soğuk kanlı yılandan geçen bir virüsün sıcak kanlı insanlarda nasıl hayatta kalabildiği bir sır.

Nasıl Bulaşıyor ve Belirtileri Neler?

Son verilere göre ise virüsün insandan insana bulaşabildiği duyuruldu. Görünüşe göre virüs, hapşırma ya da öksürme yoluyla havaya karışan damlacıklar aracılığıyla yayılıyor.

İlk hasta, sebebi bilinmeyen bir pnömoni (zatürree) geliştirmiş ve sonradan sebebin 2019-nCoV olduğu tespit edilmiş. Hastaların %90’ında ateş, %80’inde bitkinlik ve kuru öksürük, %20’sinde nefes darlığı, %15’inde solunum yetmezliği görülmüş.

An itibariyle, sadece savunma sistemi zayıf olan çocuklar ile yaşlıların Çin’in Wuhan bölgesine ziyaret etmemesi tavsiye ediliyor. Çin’de salgın neticesinde şu ana kadar yaşanan ölümlerin hepsi 40 yaş üzerinde ve hiçbir çocuk ölümü yaşanmadı.

Tedavi Yöntemleri

An itibariyle hastalık diğer viral vakalara benzer şekilde tedavi ediliyor; hastalığın kendisine özel bir tedavi bulunmuyor. Bir yandan virüse özel bir aşı üzerinde çalışılıyor; ancak Dünya Sağlık Örgütü’nün bildirdiğine göre süreç oldukça yavaş işliyor ve yakın vadede bir aşı üretilmesi beklenmiyor.

Son Durum

YeniÇağ’ın haberine göre Çin Devlet Başkanı Şi Cinping , 25 Ocak’ta yaptığı açıklamada, “Çok ciddi bir durum ile karşı karşıyayız” dedi. Çin’de salgın hızının sanılandan yüksek olduğunu ifade etti.

Haritada ABD’de sadece bir vaka görülüyor, sayı an itibarıyla 3

Wuhan kentinde şimdiye kadar 830 kişi virüsten etkilendi, 26 kişi hayatını kaybetti. Resmî rakamlara göre Çin’de salgından etkilenen toplam 2007 kişi var, 56 hasta hayatını kaybetti, 92 hasta tedavi görüyor.

Virüsün görüldüğü 10 kentte toplu ulaşım geçici olarak durduruldu. 10 kentte toplam 33 milyon insan karantina altına alındı. Ancak Çin’in kapalı bir kutu olduğu düşünülürse resmî rakamlarla ilgili çok ciddi şüpheler var.

Yayıldığı ülkeler Tayvan, Japonya, Tayland, Güney Kore ve ABD. Avustralya ve Meksika’da şüpheli 2 vaka takip ediliyor.

Geçtiğimiz hafta ABD’de 2 vaka ile karşılaşıldığı açıklanmışsa da bu satırların yazıldığı dakikalarda 3. vakanın Kaliforniya’da görülüğü haberi dolaşımdaydı.

Piyasalara Etkileri

ABD-Çin 1. faz anlaşması sonrası bahar havası yaşayan piyasalar yıl başında beri devam eden virüs haberlerine karşı kısmen kayıtsızdı. Özellikle merkez bankalarının üst üste faiz indirdiği, büyük merkez bankalarının adı parasal genişleme olmasa da piyasayı likidite anlamında destekleyecekleri açıklamalarından sonra gelişen ülke endekslerinde başta olmak üzere küresel bir ralli yaşanıyordu.

Ancak son bir haftadır yoğunlaşan virüs haberleri ivmeye darbe vurdu. 

Bu geri çekilmeyi düzeltme olarak görenler yanı sıra bu havanın ilk çeyrek boyunca devam edeceğini ifade edenler çoğunlukta.Son 10 günlük grafikte ons altın, S&P500, Bist100 ve MSCI Dünya ETF‘si bir arada.

Görüldüğü gibi haber akışının yoğunlaştığı Cuma günü endekslerde geri çekilme gözleniyor. Özellikle S&P500 ve MSCI Dünya endeksinde aşağı yönlü sert hareket görülüyor.  

1550 dolar seviyesinde oyalanan ons altında ise 1570’lere kadar hareket görüldüyse de kalıcı olamadı; ancak grafikte yukarı yönlü hareket eden beyaz çizgi tabii ki ons altına ait. 

Grafikte ABD’nin öncü hava yolu şirketleri Boeing, Delta Airlines, United Airlines ve American Airlines hisselerinin yıl başından beri hareketleri var. İlk vakanın görüldüğü 31 Aralık 2019’dan ve haberlere düştüğü 2 Ocak’tan itibaren yataya yakın bir hareket sergileyen hisseler, son 1 haftada sert düşüşler yaşıyor.

Bu tarih aynı zamanda ABD’de ilk vakanın görülme tarihi. Bu tip salgınlarda müşteriler seyahat planlarını erteleyeceklerinden en çok etkilenen firmalar da hava yolları oluyor. Trendin bir süre devam edeceğini değerlendiriyoruz.

En etkili havacılık sektörü ETF’lerinden, MSCI US Global JETS ETF‘sinin son 1 haftalık kaybı yüzde 2,5’a dayandı. 

Son olarak Çin borsası (Birleşik Şangay Endeksi) ve MSCI Çin ETF‘sine göz atalım.

Görüldüğü gibi bir haftalık kayıpların yüzde 3’yakın olduğu görülüyor. Çarşamba gününden itibaren satıcılı seyreden endeks özellikle cuma günü yüzde 2’nin üzerinde bir kayıp yaşadı. Hafta sonu Başkan Xi’nin açıklamalarından sonra satıcılı seyrin devam edeceğini değerlendiriyoruz. 

Sonuç

Evrim, hayatın ve bilimin bir gerçeği. Hayatta kalmaya çalışan ve mutasyona uğrayan bakteriler ve virüsler de modern çağın yeni sorunları olarak karşımızdalar. İnsanlık sergilediği gelişme kapasitesiyle elbet bu sorunların da üstesinden gelecektir ancak bu yolda kayıplar kaçınılmaz.

Her zaman yazıp çizdiğimiz piyasalar bir yana sağlık, en büyük sermayemiz ve onu korumak için ne gerekiyorsa yapılmalı. Bu sermayeyi korumak için son yıllarda sıklığı artan bu tip salgınlara karşı bireylerin daha tetikte olması ve kişisel hijyen tedbirlerine daha dikkat etmeleri gerekiyor. 

Öte yandan bu tip olumsuz haber akışının riskten beslenen yatırım araçlarına yaradığını söylemek için kahin olmaya gerek yok. Ulaşım özellikle havacılık sektörü ise terazinin öbür tarafında.

Anlaşılan maddi sermayeniz yanında sağlığınızı da korumak için de bundan böyle Para Takipçisi‘ni takip etmeniz gerekecek.

Herkese sağlık ve kazanç dolu haftalar.

Not 1: Elazığ depreminde hayatını kaybeden vatandaşlarımıza rahmet, yakınlarına ve yaralılara acil şifalar diliyoruz.

Not 2: Virüs hakkında ileri okumalar için benim de makalemde yararlandığım Evrim Ağacı, Bilim Fili ve BBC Türkçe‘nin ilgili yazılarını tavsiye ediyorum.